το πρόβλημα του κακού β´

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

εκπαιδευτικός: Ανδρέας Βιτούλας

ειδικότητα: ΠΕ01

Γνωστικό αντικείμενο: Θρησκευτικά

Διδακτική ενότητα: Το πρόβλημα του κακού στο σημερινό κόσμο

Τάξη: Γ´ Γυμνασίου

2^η διδακτική ώρα

 Α. Μετά την ανάγνωση του κειμένου της Γένεσης συμπληρώστε τους παρακάτω πίνακες με σύντομες απαντήσεις:

Ποιο είναι το πρόβλημα;
Ποιος συμμετέχει;
Πού συνέβη;
Πότε συνέβη;
Πώς συνέβη;
Γιατί συνέβη;

Β.

	ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ	ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1.	Από ποιο βιβλίο είναι το πρώτο κείμενο;
2.	Ποιοι «πρωταγωνιστούν» στο γεγονός αφηγείται το κείμενο; [Γράψε τα «πρόσωπα» που παίρνουν μέρος]
3.	Πότε είδε η γυναίκα ότι οι καρποί του δέντρου ήταν εύγευστοι, ελκυστικοί...;
4.	Ποιο ήταν το βαθύτερο λάθος των «πρωταγωνιστών»; Αν βρίσκονταν άλλοι άνθρωποι στη θέση τους, θα συνέβαινε το ίδιο;
5.	Ποιος ήταν υπεύθυνος για ό,τι συνέβη; Γιατί;
6.	Ποιες ήταν οι συνέπειες του γεγονότος αυτού για τους ανθρώπους;
7.	Πώς ονομάζεται το γεγονός που αφηγείται το κείμενο; (δείτε τον τίτλο του) Γιατί ονομάζεται έτσι;
8.	Βρείτε στο κείμενο τον στίχο 15. Ο στίχος αυτός ονομάστηκε από την Εκκλησία «Πρωτευαγγέλιο»*. Μπορείς να φανταστείς γιατί;
9.	Μπορεί ο άνθρωπος να απαλλαγεί από τις συνέπειες του προπατορικού αμαρτήματος**; Αν ναι, πώς;

* Ευαγγέλιο: καλή είδηση, αγγελία

** Προπατορικό αμάρτημα: η αμαρτία των «προπατόρων», των Πρωτοπλάστων, δηλαδή του Αδάμ και της Εύας.

α) Ξέρεις τι σήμαινε αρχικά η λέξη «αμαρτία»; 

ΑΜΑΡΤΙΑ σημαίνει λάθος στον στ_ _ _ .

β) Άρα, τι είναι το κακό;

Το ΚΑΚΟ είναι η διακοπή της σχ_ _ _ _ του κόσμου με τον Θεό. Η σχέση αυτή είναι απαραίτητη  για να παραμείνει ο κόσμος ζωντανός, γιατί από μόνος του δεν έχει ζωή. Για τη διακοπή της σχέσης αυτής ευθύνεται ο ……………………., που ως αυτεξούσιος θέλησε να γίνει θ_ _ _ χωρίς τη βοήθεια του Θεού. Ο Θεός δεν δημιούργησε το κακό, αλλά έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα της επιλογής.

Γ. Ποιες επισημάνσεις του επισκόπου Αντωνίου επιβεβαιώνουν την ερμηνεία της λέξης αμαρτία, σύμφωνα με την παραπάνω άσκηση;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Δ. Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το περιεχόμενο της αμαρτίας σύμφωνα με το παρακάτω τραγούδι και σε ποιους στίχους αυτό δηλώνεται;

Στίχοι - Μουσική: Γιάννης Αγγελάκας

Δεν ξέρω αν βρίσκεται κρυμμένος

στα νύχια σου ο Θεός

μα εσύ πιο πολύ μου μοιάζεις

για λύκος νηστικός

κι όταν στα πρόβατα αγορεύεις

για του έθνους το καλό

διάολε σε βλέπω να χορεύεις του κτήνους το χορό.

Πες μου πως γίνεται η αγάπη

να ζει απ' τη λέξη εχθρός

και πως θα βρω τη σωτηρία σκυμμένος και βουβός

κι αν πάλι αυτό το τραγουδάκι σου μοιάζει αιρετικό

διάολε φύγε από μπροστά μου, μου κρύβεις το Θεό.

Ποιος σκαλίζει το σκοτάδι στην ψυχή μου κι όταν χαίρομαι ποιος κλαίει

ποιος παλεύει να μισήσω το κορμί μου κι όταν τ' αγαπάω ποιος φταίει

ποιος φρενάρει και ρημάζει τη ζωή μου κι όταν προχωράω ποιος κλαίει

ποιος ζητά να χαμηλώσω τη φωνή μου κι αν του τ' αρνηθώ ποιος φταίει ....

...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

το πρόβλημα του κακού α´

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

εκπαιδευτικός: Ανδρέας Βιτούλας

ειδικότητα: ΠΕ01

Γνωστικό αντικείμενο: Θρησκευτικά

Διδακτική ενότητα: Το πρόβλημα του κακού στο σημερινό κόσμο

Τάξη: Γ´ Γυμνασίου

1^η διδακτική ώρα

A.     Μετά την προβολή του βίντεο ζωγραφίζοντας το κακό να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:

·        ποια πτυχή του κακού εικονίζει ο κάθε καλλιτέχνης;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

·        με τι τρόπο αυτή αισθητοποιείται; (περιεχόμενο, μορφή, χρώματα)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

·        η μουσική υπόκρουση του βίντεο τι σχέση με το θέμα μπορεί να έχει;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Β. Μελετώντας την ανάρτηση για το έργο του Ιερώνυμου Μπος απαντήστε στα παρακάτω:

·        ποια μία μόνο λέξη θα επιλέγατε για να χαρακτηρίσετε το έργο του καλλιτέχνη;

………………………………………………………....................................

·        δικαιολογήστε το κείμενο της ανάρτησης με συγκεκριμένες αναφορές/στοιχεία στους πίνακες του Ιερ. Μπος

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

·        υπάρχει κάποιο κοινό στοιχείο στην τεχνοτροπία του και ποιο είναι αυτό;

................................................................................................................................................................................................................................................

·      αντιστοιχίστε πτυχές του κακού (από την ιδεοθύελλα) με σκηνές/πρόσωπα ή οτιδήποτε άλλο στους πίνακες

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Γ. Αφού μελετήσετε τη φράση του Ντοστογιέφσκι και τα ποιήματα των Ελύτη και Μπρεχτ (σελ. 74-75) να επισημάνετε μονολεκτικά ποια πτυχή του κακού θίγεται. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με στίχους/φράσεις των κειμένων (μοτίβο ερμηνεία και αιτιολόγηση- «τι σε κάνει να το λες αυτό»).

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ενός λεπτού σιγή

στίχοι: Ντίνος Χριστιανόπουλος

μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Εσείς που βρήκατε τον άνθρωπό σας
κι έχετε ένα χέρι να σας σφίγγει τρυφερά,
έναν ώμο ν’ ακουμπάτε την πίκρα σας,
ένα κορμί να υπερασπίζει την έξαψή σας,
κοκκινίσατε άραγε για τη τόση ευτυχία σας,
έστω και μια φορά;
Είπατε να κρατήσετε ενός λεπτού σιγή
για τους απεγνωσμένους;

Δ. Με βάση τον πίνακα λευκή σταύρωση του Μ. Σαγκάλ και του μελοποιημένου ποιήματος ενός λεπτού σιγή που ακούσατε σημειώστε τις πτυχές του κακού που νομίζετε ότι θίγονται.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

εικονομαχία β´

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

εκπαιδευτικός: Ανδρέας Βιτούλας

ειδικότητα: ΠΕ01

Γνωστικό αντικείμενο: Θρησκευτικά

Διδακτική ενότητα: Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν τον Θεό;- Η απεικόνιση του Θεού στον χριστιανισμό

Τάξη: Β´ Γυμνασίου

2^η διδακτική ώρα

Α. Βλέποντας συγκριτικά τις δύο παραπάνω εικόνες να απαντήσετε στα ερωτήματα:

1. Τι βλέπεις;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Ποιες κύριες διαφορές μπορείς να επισημάνεις;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3.      Επηρεάζουν τη ζωή του ανθρώπου οι διαφορετικές αντιλήψεις για την Ανάσταση και πώς;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Β. Μετά την προβολή για τον Πανσέληνο να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:

·        ποια αισθητικά χαρακτηριστικά διαμόρφωσαν τη ζωγραφική στη Δύση;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

·        ποιο σκοπό υπηρετεί η βυζαντινή εικόνα;

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

·        τι αισθητικός χαρακτήρας προκύπτει από τις διαφορετικές προσεγγίσεις;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

·        ποιο πρότυπο ανθρώπου υπονοεί η τέχνη στην Ανατολή και ποιο στη Δύση;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

·        ποια η σχέση των δύο προσεγγίσεων με τη φύση και την ιστορία;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Γ. Ποιες απόψεις από το κείμενο του Ταρκόφσκι για την τέχνη δικαιολογούν, κατά τη γνώμη σας, τον αγώνα της Εκκλησίας υπέρ των εικόνων;

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 

εικονομαχία α´

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

εκπαιδευτικός: Ανδρέας Βιτούλας

ειδικότητα: ΠΕ01

Γνωστικό αντικείμενο: Θρησκευτικά

Διδακτική ενότητα: Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν τον Θεό;- Η απεικόνιση του Θεού στον χριστιανισμό

Τάξη: Β´ Γυμνασίου

^1η διδακτική ώρα

Α. Με βάση το ιστορικό διάγραμμα της εικονομαχίας όπως αυτό παρουσιάζεται στη σελ. 18 του σχ. βιβλίου να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:

1.      Ποια ήταν η φύση της έριδας;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2.      Σε ποιον χώρο και χρόνο διαδραματίστηκε;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3.      Ποιοι πρωταγωνίστησαν;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4.      Τι χαρακτηριστικά έλαβε η διαμάχη;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………........................................................................................................................

Β. Διαβάζοντας τα επιχειρήματα των αντιμαχόμενων μερίδων στις σελ. 18-20 του σχ. βιβλίου να τα κατατάξετε παρακάτω:

εικονομάχοι	εικονόφιλοι
1.	1.
2.	2.
3.	3.
	4.

 Γ. Να επισημάνετε τους θεολογικούς όρους στο Κοντάκιο της Κυριακής της Ορθοδοξίας (σελ. 21) και να τους αντιστοιχήσετε με αισθητικά στοιχεία της σχετικής εικόνας (σελ. 20).

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

συνάντηση ελληνισμού-χριστιανισμού

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

καθηγητής: Ανδρέας Βιτούλας

μάθημα: θρησκευτικά

τάξη: Α´ Γυμνασίου

θεματική ενότητα II: η συνάντηση του χριστιανισμού με τον ελληνισμό

Να αντιστοιχίσετε τα παρακάτω αποσπάσματα στους κλάδους του εννοιολογικού χάρτη που σας δόθηκε

• Έννοια προσώπου………
• Κόσμος……….
• Ιστορία……….
• Άνθρωπος………….
• Οικουμενικότητα……….
• Πολίτης……….
• Δραματουργία………….
• Φιλοσοφία………….
• Γλώσσα……………
• Τέχνη…………….. 

1.      Στις διαιρέσεις που έπρεπε κατά τον άγιο Μάξιμο να υπερβαθούν, και που υπερβαθήκανε τελικά εν Χριστώ, περιλαμβανόταν και η διαίρεση των φύλων (Π. Νέλλας, Ζώον θεούμενον)

2.      Εις την αρχαίαν ελληνικήν σκέψιν η μεσσιανική προσδοκία ήτο άγνωστος, διότι έβλεπεν εις την ιστορίαν μίαν περιωρισμένην κυκλικήν κίνησιν. Δια τούτο οι Έλληνες ηγνόουν την φιλοσοφίαν της ιστορίας και δεν ανεκάλυψαν την έννοιαν της ιστορίας (Ν. Μπερδιάγιεφ, Θείον και Ανθρώπινον)

3.       (ο άνθρωπος) αποτελείται από ψυχή και σώμα, στέκεται στο μεταίχμιο της δημιουργίας και συνθέτει μέσα του ύλη και πνεύμα, επειδή ο Χριστόςείναι η αδιαίρετη και συνάμα ασύγχυτη ένωση της άκτιστης θεότητας και της κτιστής δημιουργίας (Π. Νέλλας, Ζώον θεούμενον)

4.      Το γεγονός ότι στην εποχή μας η επιστήμη της φυσικής δεν το βρίσκει αδιανόητο ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από το απόλυτο μηδέν,  μπορεί να είναι ένας θετικός παράγοντας για τη θεολογία, ώστε να αρχίσει οικοδομητική συζήτηση με τους φυσικούς επιστήμονες (μητρ. Περγάμου Ιωάννης, Η κτίση ως ευχαριστία)

5.      Η αλήθεια του προσώπου φανερώθηκε στον κόσμο με την κένωση και την ταπέινωση του Χριστού (Γ. Μαντζαρίδης, Εισαγωγή στην ηθική)

6.      Ακούς τη γλώσσα του Ομήρου στους ιαμβικούς κανόνες. Την αττική και την «κοινή» στην υμνολογία και στην πατερική θεολογία. Τη βυζαντινή σε μεταγενέστερους συγγραφείς (Ιερά Μονή Ιβήρων, Το Άγιον όρος και η παιδεία του γένους μας)

7.      Ο χριστιανός δεν είναι δούλος του κόσμου ή των αρχόντων του κόσμου, αλλά παιδί του Θεού και πολίτης της βασιλείας του (Γ. Μαντζαρίδη, Χριστιανική ηθική)

8.      Ο διαρκής διάλογος του ιερέα, διάκου και χορού αποτελεί τον δραματικό διάλογο που υπήρξε, όπως γνωρίζουμε επίσης, το βασικό στοιχείο του θεάτρου ( Κύρος Πατσαλίδης, https://www.pemptousia.gr/2017/09/171298/)

9.      Ιστορική σάρκα της βυζαντινής εικόνας είναι η ρωμαϊκή ζωγραφική των πρώτων αιώνων της Εκκλησίας και κυρίως οι ελληνικές της ρίζες (Χρ. Γιανναρά, Η ελευθερία του ήθους)

10.  Παρά το γεγονός ότι ο όρος «ομοούσιος» ήταν στενά συνδεδεμένος με τον νεοπλατωνισμό, οι Πατέρες δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν τον όρο αυτό προσδίδοντάς του ένα νέο εννοιολογικό περιέχομενο (Γ. Μαρτζέλου, Ορθόδοξο δόγμα και θεολογικός προβληματισμός) 

Χριστιανοί διώκουν Χριστιανούς

ΘΕ 5   Διάσπαση και αντιπαλότητα στις θρησκείες

Στόχος μαθήματος:

Να μπορούν οι μαθητές α) να απαριθμούν και εξηγούν τους λόγους που απομάκρυναν σταδιακά την Εκκλησία της Ανατολής από τη Δύση β) να περιγράφουν ιστορικές συνθήκες και γεγονότα, προσπαθώντας να μπουν στη θέση των ανθρώπων της εποχής και να συναισθανθούν τις συνέπειες.

Ερωτήσεις Επεξεργασίας

Αφήγηση:

Πώς ο Μάρκος ο Ευγενικός περιγράφει τον πόθο του για ένωση, σε επιστολή του προς τον Πάπα κατά την έναρξη της Συνόδου Φεράρας-Φλωρεντίας

Τώρα θα απευθυνθώ σε σένα αγιώτατε πατέρα (Πάπα). Τι φοβερή που είναι αυτή η φιλονικία (μεταξύ Ανατολικών και Δυτικών) σχετικά με την νεωτεριστική προσθήκη (του Filioque)! Αυτή η προσθήκη έκοψε κι έσχισε στα δύο το σώμα του Χριστού και δημιούργησε επί τόσο χρόνο αντίθετες απόψεις σ' αυτούς που έχουν πάρει την ονομασία τους από τον Χριστό (δηλαδή στους χριστιανούς)... Εγώ τουλάχιστον πιστεύω ότι αυτός που προκάλεσε αυτή τη διαίρεση και έσχισε στα δύο το σώμα του Κυρίου μας σαν να έσχιζε τον μονοκόμματο χιτώνα Του, θα υποστεί βαρύτερες συνέπειες από τους σταυρωτές κι απ' όλους τους ασεβείς και τους αιρετικούς όλων των εποχών. Όμως εσύ, μακαριώτατε πατέρα (Πάπα), μπορείς να ενώσεις τα δύο αντιμαχόμενα μέρη, να γκρεμίσεις το τείχος που τα χωρίζει και να επιτελέσεις θεάρεστο έργο. Φτάνει μόνο να το θελήσεις 

(Νεοελληνική απόδοση, Patrologia Orientalis 17, 337 και 338.

«Εκκλησία, η νέα πορεία», Γ' Γυμνασίου, OEΔB, 2003 σελ. 185).

1. 5 Π και ένα Γ: Ανάλυση διαστάσεων του Σχίσματος. ΦΚ σελ. 113-114.

ΠΟΙΟ είναι το γεγονός;	……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
ΠΟΙΟΣ / ΠΟΙΟΙ συμμετείχαν;	……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
ΠΟΥ συνέβη;	………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
ΠΟΤΕ συνέβη;	…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
ΠΩΣ συνέβη;	………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
ΓΙΑΤΙ συνέβη;	…………………………………..................................................................................................................................... ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Αφήγηση γεγονότων «από τη μεριά των Ορθοδόξων ή των Λατίνων σχετικά με το Σχίσμα».

3. Επίλυση προβλήματος: «Το Πρωτείο και το Αλάθητο του Πάπα σήμερα».

Στις 8 Δεκεμβρίου του 1869 ο Πάπας Πίος ο 9ος συγκάλεσε την Πρώτη Βατικάνεια Σύνοδο, η οποία ολοκλήρωσε τις εργασίες της στις 20 Οκτωβρίου του 1870. Ανάμεσα στις αποφάσεις που έλαβε ήταν η διαμόρφωση σε δόγμα του αλάθητου του Πάπα. Το δόγμα περί αλαθήτου αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι «Ο Ρωμαίος ποντίφικας όταν ομιλεί εκ καθέδρας, δηλαδή όταν υπό την ιδιότητα του ποιμένα και διδάσκαλου όλων των χριστιανών, δυνάμει της υπέρτατης αποστολικής του εξουσίας, ορίζει ότι κάθε διδασκαλία που αφορά στην πίστη και τη χριστιανική ηθική πρέπει να γίνει αποδεκτή ως αληθής από ολόκληρη την Εκκλησία, βάσει της Θείας Επιφοιτήσεως υποσχεθείσης σ' εκείνον δια του αποστόλου Πέτρου.

4. Αντιγνωμία: «Οι σταυροφορίες ως ιερός πόλεμος μεταξύ των Χριστιανών». ΦΚ σελ. 117.

5. Αναστοχασμός: Να σχολιάσετε τη διπλανή εικόνα.

διαφωνίες και συγκρούσεις που τραυματίζουν

ΘΕ 5   Διάσπαση και αντιπαλότητα στις θρησκείες

      

Στόχος μαθήματος:

Να μπορούν οι μαθητές α) να αναλύουν εμπειρίες συγκρούσεων και βίας, συναισθανόμενοι τις αρνητικές συνέπειές τους β) να διερευνούν τις αιτίες που δημιουργούν εχθρότητα στη σχολική και κοινωνική ζωή τους

Ερωτήσεις Επεξεργασίας

1. Παρουσίαση σκηνών που δείχνουν συγκρούσεις στο οικογενειακό και στο φιλικό περιβάλλον (στόχος: Ανίχνευση αιτίων, συμπεριφορών, συναισθημάτων).

2. Επίλυση προβλήματος: «Η σύγχρονη οικογένεια: από την αγαπητική σχέση στην συνάθροιση ατόμων». ΦΚ σελ. 107.

3. TPS (Σκέψου, συζήτησε, μοιράσου): Η αναγκαιότητα της φιλίας στη ζωή μας. & Ωφελιμιστική ή άδολη φιλία σύμφωνα με τον Αριστοτέλη; ΦΚ σελ. 107-108.

Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά το χρήσιμον», «δι' ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε μ' έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις, τις ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη δεύτερη, διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση (είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την ανθρώπινη ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι εκείνος αυτός που είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή κάτι άλλο περιμένουμε απ' αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής).

Του τρίτου είδους ο φιλικός δεσμός είναι η τέλεια, η ουσιαστική και ακατάλυτη φιλία. Τον κάνω συντροφιά, τον τιμώ, τον αγαπώ, με κάνει συντροφιά, με τιμά, με αγαπά, όχι επειδή περιμένω απ' αυτόν ή εκείνος περιμένει από μένα ωφέλεια (με όλο που βέβαια και μπορώ και θα τον ωφελήσω, όπως και εκείνος επίσης, και μπορεί και θα με ωφελήσει), ούτε επειδή μου είναι ευχάριστος και του είμαι ευχάριστος (με όλο που πραγματικά αισθανόμαστε ευχαρίστηση ο ένας κοντά στον άλλο), αλλά επειδή, όντας ο καθένας μας αυτό που είναι, μοιάζουμε ο ένας στον άλλο -η ομοιότητά μας βρίσκεται στην ανθρώπινη αξία μας, στο υψηλό ποιόν της ανθρωπιάς μας. Η τέλεια, λοιπόν, φιλία είναι συνάντηση και δεσμός δύο προσώπων απάνω στον ίδιο ηθικό άξονα, στην ίδια αξιολογική κλίμακα. Θεμέλιο και εγγύηση της αγάπης τους είναι η «αρετή», και επειδή η αρετή είναι «κτήμα ες αεί» του ανθρώπου, ούτε αλλοτριώνεται, ούτε φθείρεται" οι φιλίες που δημιουργούνται απάνω σ' αυτή τη βάση είναι σταθερές και μόνιμες, αδιάλυτες.

Φίλος είναι ο παραστάτης και σύμμαχός μας στον τραχύ αγώνα να υπάρξουμε, να σηκώσουμε το βάρος της ανθρωποσύνης μας, χωρίς να συντριβούμε ή να ευτελιστούμε. Όταν σε μια βαρυσήμαντη καμπή του βίου μελετούμε ή επιχειρούμε κάτι πολύ σοβαρό και επικίνδυνο, έχουμε ανάγκη από ένα καλόγνωμο σύμβουλο και αυστηρό κριτή, για να συζητήσουμε μαζί του ελεύθερα και χωρίς περιστροφές το πρόβλημά μας. Ποιος μπορεί να είναι αυτός ο σύμβουλος και κριτής; Μπορεί το πρόσωπο τούτο να είναι άλλος εκτός από τον φίλο;

Ε.Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, σσ. 111-121, Εκδόσεις Νόηση, Αθήνα, 2008 (Διασκευασμένο).

«Ποίημα στους φίλους»

Δεν μπορώ να σου δώσω λύσεις

για όλα τα προβλήματα της ζωής σου,

ούτε έχω απαντήσεις

για τις αμφιβολίες και τους φόβους σου ˙

όμως μπορώ να σ’ ακούσω

και να τα μοιραστώ μαζί σου.

Δεν μπορώ ν’ αλλάξω

το παρελθόν ή το μέλλον σου.

Όμως όταν με χρειάζεσαι

θα είμαι εκεί μαζί σου.

Δεν μπορώ να αποτρέψω τα παραπατήματα σου.

Μόνο μπορώ να σου προσφέρω το χέρι μου

να κρατηθείς και να μη πέσεις.

Οι χαρές σου, οι θρίαμβοι και οι επιτυχίες σου

δεν είναι δικές μου.

Όμως ειλικρινά απολαμβάνω να σε βλέπω ευτυχισμένο.

Δεν μπορώ να περιορίσω μέσα σε όρια

αυτά που πρέπει να πραγματοποιήσεις,

όμως θα σου προσφέρω τον ελεύθερο χώρο

που χρειάζεσαι για να μεγαλουργήσεις.

Δεν μπορώ να αποτρέψω τις οδύνες σου

όταν κάποιες θλίψεις

σου σκίζουν την καρδιά,

όμως μπορώ να κλάψω μαζί σου

και να μαζέψω τα κομμάτια της

για να την φτιάξουμε ξανά πιο δυνατή.

Δεν μπορώ να σου πω ποιος είσαι

ούτε ποιος πρέπει να γίνεις.

Μόνο μπορώ

να σ' αγαπώ όπως είσαι

και να είμαι φίλος σου.

Αυτές τις μέρες σκεφτόμουν

τους φίλους μου και τις φίλες μου,

δεν ήσουν πάνω

ή κάτω ή στη μέση.

Δεν ήσουν πρώτος

ούτε τελευταίος στη λίστα.

Δεν ήσουν το νούμερο ένα ούτε το τελευταίο.

Να κοιμάσαι ευτυχισμένος.

Να εκπέμπεις αγάπη.

Να ξέρεις ότι είμαστε εδώ περαστικοί.

Ας βελτιώσουμε τις σχέσεις με τους άλλους.

Να αρπάζουμε τις ευκαιρίες.

Να ακούμε την καρδιά μας.

Να εκτιμούμε τη ζωή.

Πάντως δεν έχω την αξίωση να είμαι

ο πρώτος, ο δεύτερος ή ο τρίτος

στη λίστα σου.

Μου αρκεί που με θέλεις για φίλο.

Ευχαριστώ που είμαι.

Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Ποιήματα, μετάφρ. Δ. Καλομοίρης , Ελληνικά Γράμματα, 1995

 4. Ανάλυση διαστάσεων: «Η σχολική βία ως προάγγελος της κοινωνικής εχθρότητας»

Ουσιαστική (Ποιο είναι το πρόβλημα;)	Χωρική (Που συνέβη το πρόβλημα;)	Χρονική (Πότε συνέβη το πρόβλημα;)	Ποσοτική (Πόσο συχνά συνέβαινε το πρόβλημα;)	Ποιοτική (Ποια είναι τα άλλα χαρακτηριστικά του προβλήματος;)

Το αληθινό παραμύθι της βίας  Από τον Ευγένιο Τριβιζά

Εγκληματολογικές έρευνες δείχνουν ότι το επιθετικό παιδί στο σχολείο είναι ο αυριανός άντρας που θα κακοποιεί τη σύζυγό του. Αλλά και οι θύτες, σύμφωνα με έρευνες του Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου, είναι πολλές φορές θύματα σωματικής τιμωρίας, οικογενειακής βίας και βλαπτικών επιρροών της τηλεόρασης. Τα σχολεία πρέπει να ξεκινάνε όχι με την υπόθεση ότι είναι απίθανο να συμβαίνουν τέτοια περιστατικά στους χώρους τους, αλλά αντίθετα ότι είναι πολύ πιθανόν και να καταστρώνουν εμπεριστατωμένα σχέδια πρόληψης και αντιμετώπισης του προβλήματος.

Ας μην ξεχνάμε ότι συχνά χρήζουν βοηθείας όχι μόνο τα παιδιά τα οποία υφίστανται, αλλά και τα παιδιά τα οποία ασκούν βία, καθώς και οι οικογένειές τους. Επίσης, δεν αποκλείεται οι ιδιότητες του θύτη και του θύματος να συμπίπτουν στο ίδιο παιδί»